أصول فقه الإباضية معالم ومصادر [İbazıyye’nin Fıkıh Usûlü: Özellikler ve Kaynaklar]

Müslümanların dinî bilgi ve hükümleri hangi kaynaklardan nasıl elde edeceklerini konu edinen fıkıh usulü ilmine dair esas kurallar ilk dönemden itibaren tartışma konusu olmuştur. Belirli esaslar üzerinde ittifak edilmekle birlikte birçok meselede âlimler mezhepler arasında farklı görüşler ortaya çıkmıştır. İslâm âleminin büyük çoğunluğunu oluşturan Sünni kuralları daha geniş bir sağlanmıştır. Ehl-i sünnet dışında kalan İbâzıyye gibi mezheplerin usulüne görüşleri kimi konularda onlara yaklaşmış, kimilerinde ise değişiklik arz etmiştir. Diğer önemli husus bu anlayışa yaklaşımının zaman içinde değişim gelişim geçirmesidir. Bu makalede ülkemizde haklarında fazla bulunmayan, ama Umman bazı ülkelerinde çoğunluğu İbâzıyye’nin temel kaynakları ana hatlarıyla kronolojik olarak sunulacaktır. Ayrıca kaynak görüşlerin, tarih İbâzîlerin geçirdiği sosyal, siyasi ilmî sonucunda, bariz şekilde yaklaştığı tespit edilecektir. çıktığı dönemlerde açıdan geleneğinden farklılaşmasına rağmen mücadeleci tavrı benimsememiştir. İbazıyye’nin onların kendilerini muhafaza etmesini sağladığı geleneğini temsil eden ulemadan etkilenmesinin yolunu açmıştır. süre sonra karşılaştıkları problemleri çözmek için arayışa girmeleri geleneklerin usul-i fıkıhta koyduğu prensiplerden istifade etmeye karşı olan tutumlarının yumuşamasını sağlamıştır. Ortaya alanında katı sayılabilecek tutum sergileyen İbâzîler sonraki anlayışından etkilenmeye anlayışın prensibini benimsemeye başlamışlardır. Delillerin tasnifinde hiyerarşisinde ile benzeşen delillerin ayrıntılarına meselelerde de onlarla ortak görüşlere sahiplerdir. İbâzîler, ayetlerde tevile cevaz vermişlerdir. Elfaz bahislerinde özellikle lafzın anlama delaletinin açıklığı kapalılığı hakkındaki tasnif tanımları gelenekle örtüşmektedir. sünnete görüşlerinin Hanefî mezhebine benzerliği dikkat çekicidir. Sünnetin senedi açısında yapılan taksiminde Hanefîleri diğer mezheplerde ayıran mütevatir, müstefîz/meşhur âhâd şeklindeki ayrım bunların tarafından da benimsenmiştir. Mesela meşhur haberin ilmü’t-tuma’nine ifade ettiğini söylemiş kabulü râvinin aksine amel etmemesini şart koşmuşlardır. mürsel hadisleri delil sayan İbâzî hadis âlimi Rebî‘ b. Habîb’in (ö. 180/796 [?]) eserini Kur’an’dan en sahih kitap saymakla beraber eserlerinden etmekte beis görmemektedirler. İcmaın değeri konusunda aynı görüşte icmaın oluşumunu kendi mezhepleriyle sınırlı görmezler. Bununla icmaı katʽî zannî olmak üzere ikiye ayırmışlardır. Kendileriyle mezheplerinin ettiği icma; sadece olduğunu etmektedirler. âlimlerinin oluşması icmaa katılan bütün müçtehitlerin ölmesini (inkırâzu’l-asr) koşmazlar. Bir meseledeki ihtilafın dışına çıkarak üçüncü görüş beyan etmeyi mümkün gören hususta Hanefîlerle görüşü paylaşırken sünnet’in cumhuruna muhalefet Kıyası kabul etmede değişik İlk dönem kıyasa mesafeli tavır takınmış ziyade hadîs’e benzer yaklaşım sergilemişken değişmiştir. Hatta kıyasın muamelata değil zamanda ibadetlerde hadlerde geçerli savunmuşlardır. ferʽî deliller edilen delillerle ilgili görüşlerinde ulema benzerlikleri çeker. Fakat sayılan sahâbî kavli inanç esaslarının izlerini görülebilir. Zira onlar kavlini -icma vuku bulmadığı sürece- etmezler görüşlerini sahâbenin masum olmamasıyla temellendirirler. Sadece Câbir Zeyd 93/711-2) âlimlerin naklettikleri diğerlerine göre öncelikli ederler.